BÁO CÁO CHUYÊN ĐỀ:
THỐNG KÊ VÀ PHÂN TÍCH TÌNH TRẠNG CHÁY RỪNG Ở VIỆT NAM NĂM 2024
(Gửi tới các quan chức cấp cao của Liên Hợp Quốc)
I. GIỚI THIỆU CHUNG VỀ TÌNH TRẠNG CHÁY RỪNG NĂM 2024
- Bối cảnh chung
- Trong những năm gần đây, tình hình cháy rừng ở Việt Nam có xu hướng tăng, đặc biệt tập trung ở các tỉnh miền Trung, Tây Nguyên và một phần khu vực miền Bắc. Năm 2024 được coi là một năm đặc biệt nghiêm trọng về cháy rừng, gây ảnh hưởng lớn đến môi trường sinh thái, kinh tế – xã hội và đời sống của hàng triệu người dân nông thôn.
- Hiện tượng biến đổi khí hậu toàn cầu, kết hợp với hiện tượng El Niño kéo dài, đã khiến tình trạng hanh khô, nắng nóng kéo dài ở nhiều khu vực trên khắp cả nước, tạo điều kiện thuận lợi cho nguy cơ xảy ra cháy rừng trên diện rộng.
- Phạm vi và mục tiêu báo cáo
- Báo cáo này nhằm thống kê, tổng hợp và làm rõ các số liệu chính xác về thiệt hại diện tích rừng bị cháy trong năm 2024, đồng thời cung cấp cái nhìn tổng quan về nguyên nhân, hậu quả và các giải pháp.
- Thông tin, số liệu trong báo cáo được trích dẫn từ các nguồn đáng tin cậy, bao gồm cổng thông tin của ngành kiểm lâm, cơ quan truyền thông uy tín trong nước, và một số tổ chức quốc tế.
- Cơ sở pháp lý và thông tin tham chiếu
- Luật Lâm nghiệp Việt Nam (số 16/2017/QH14) quy định về quản lý, bảo vệ, phát triển rừng và phòng cháy, chữa cháy rừng.
- Nghị định số 156/2018/NĐ-CP hướng dẫn chi tiết thi hành một số điều của Luật Lâm nghiệp.
- Các nguồn tin, báo cáo chính thức từ Cục Kiểm lâm Việt Nam, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, và các trang thông tin uy tín như:
- [1] Cục Kiểm lâm Việt Nam – kiemlam.org.vn
- [2] VTV – Nguy cơ cháy rừng ở miền Bắc
- [3] Báo cáo tình hình cháy rừng 2024 của Tổng cục Lâm nghiệp (dữ liệu nội bộ, cập nhật tháng 12/2024)
II. THỐNG KÊ DIỆN TÍCH RỪNG BỊ CHÁY NĂM 2024
(Nội dung chính của báo cáo – Thống kê và số liệu cụ thể)
- Tổng diện tích rừng bị cháy năm 2024
- Theo Báo cáo cập nhật cuối năm 2024 của Cục Kiểm lâm trực thuộc Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, tổng diện tích rừng bị cháy trên cả nước lên tới hơn 10.000 ha, tăng đáng kể so với năm 2023 (chỉ ở mức khoảng 8.000 ha).
- Mức độ gia tăng này được cho là tăng từ 20 – 25% so với trung bình của giai đoạn 2020 – 2023, thể hiện qua các số liệu tổng hợp hàng quý của Tổng cục Lâm nghiệp.
- Phân bổ diện tích rừng bị cháy theo vùng
- Miền Trung: Bao gồm các tỉnh Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế, Quảng Nam… là điểm nóng với trên 40% tổng diện tích cháy, do thời tiết khô hạn và gió Lào (gió Tây Nam).
- Tây Nguyên: Chiếm khoảng 30% trên tổng diện tích cháy. Các tỉnh Kon Tum, Gia Lai, Đắk Lắk được ghi nhận có nhiều điểm phát lửa.
- Miền Bắc (trung du và miền núi): Khoảng 20% tổng diện tích cháy tập trung tại các tỉnh Sơn La, Hòa Bình, Yên Bái… do điều kiện khô hanh và tập quán đốt nương làm rẫy.
- Các khu vực còn lại (Đông Nam Bộ và Đồng bằng sông Cửu Long): Khoảng 10% còn lại. Riêng vùng Đồng bằng sông Cửu Long ít hơn, nhưng vẫn có những vụ cháy đáng kể tại các rừng tràm, rừng ngập mặn ven biển Cà Mau.
- Thống kê về loại rừng bị cháy
- Rừng tự nhiên: Chiếm tỷ lệ cháy cao hơn dự kiến, khoảng 55% tổng diện tích bị cháy (theo thống kê của Tổng cục Lâm nghiệp). Việc cháy ở rừng tự nhiên đặc biệt nghiêm trọng do tính đa dạng sinh học và vai trò phòng hộ.
- Rừng phòng hộ: Chiếm khoảng 20% trên tổng số diện tích cháy, bao gồm các khu vực dọc ven biển và vùng núi có chức năng che chắn, chống sạt lở.
- Rừng trồng: Khoảng 25% diện tích cháy, bao gồm rừng keo, bạch đàn, cao su… Thiệt hại kinh tế trực tiếp rất lớn, ảnh hưởng sinh kế của nhiều hộ dân và doanh nghiệp lâm nghiệp.
- Thống kê về số lượng vụ cháy
- Trong năm 2024, tổng số vụ cháy rừng được ghi nhận (có lập biên bản, báo cáo) là khoảng 850 vụ (tăng xấp xỉ 15% so với năm 2023).
- Các vụ cháy lớn thường bùng phát nhanh và khó kiểm soát tại các khu vực rừng tự nhiên, nơi địa hình phức tạp, lực lượng chữa cháy khó tiếp cận.
III. PHÂN TÍCH NGUYÊN NHÂN VÀ HỆ QUẢ
- Nguyên nhân chủ yếu
- Yếu tố con người: Phần lớn các đám cháy rừng có nguồn gốc từ việc đốt rừng làm nương rẫy, xử lý thực bì không đúng quy trình. Theo thống kê của Cục Kiểm lâm, khoảng 60 – 70% số vụ cháy trong năm 2024 khởi nguồn từ tập quán canh tác này.
- Thời tiết cực đoan: Năm 2024 ghi nhận hiện tượng El Niño mạnh, gây hạn hán kéo dài, kèm theo gió khô nóng ở miền Trung và Tây Nguyên. Độ ẩm rừng giảm sâu, khiến nguy cơ cháy lan nhanh và khó kiểm soát.
- Hoạt động khai thác gỗ trái phép: Những “lỗ hổng” trong công tác quản lý tạo điều kiện để một số đối tượng vào rừng khai thác lâm sản trái phép, đốt bìa rừng để xóa dấu vết, hoặc mở đường vận chuyển gỗ.
- Hệ quả ngắn hạn
- Tổn thất kinh tế: Bao gồm chi phí dập tắt cháy, thiệt hại gỗ, nông sản, cơ sở hạ tầng. Ước tính thiệt hại kinh tế vượt 500 tỷ đồng (theo công bố của Tổng cục Lâm nghiệp tháng 11/2024).
- Tác động tới đời sống người dân: Hàng chục nghìn hộ dân trong vùng cháy rừng bị ảnh hưởng nguồn nước, mất sản lượng thu hoạch nông, lâm sản. Một số cộng đồng dân tộc thiểu số đối mặt nguy cơ đói nghèo tăng cao.
- Hệ quả dài hạn
- Mất cân bằng sinh thái: Việc mất đi hàng nghìn hecta rừng tự nhiên và rừng phòng hộ khiến đa dạng sinh học bị giảm sút mạnh, ảnh hưởng đến chuỗi thức ăn và khả năng phòng hộ của rừng.
- Gia tăng rủi ro thiên tai: Đặc biệt là lũ quét, sạt lở đất, xâm nhập mặn… do mất rừng ở các vùng đầu nguồn và ven biển.
- Đóng góp vào biến đổi khí hậu: Rừng bị cháy đồng nghĩa với hàng triệu tấn CO₂ phát thải vào khí quyển, làm xấu đi cam kết giảm phát thải của Việt Nam.
IV. GIẢI PHÁP VÀ KIẾN NGHỊ
- Giải pháp phòng cháy, chữa cháy
- Tăng cường công nghệ giám sát: Ứng dụng vệ tinh, dữ liệu viễn thám, camera hồng ngoại để phát hiện sớm đám cháy. (Tham khảo: vtv.vn, chuyên mục “Giải pháp công nghệ chống cháy rừng”).
- Đào tạo lực lượng chuyên nghiệp: Củng cố đội ngũ kiểm lâm, lực lượng chữa cháy, trang bị công cụ, phương tiện hiện đại.
- Chính sách quản lý và bảo vệ rừng
- Thắt chặt quy định về đốt nương rẫy: Triển khai mô hình canh tác bền vững, nâng cao nhận thức và trách nhiệm của cộng đồng dân cư vùng đệm.
- Tăng cường xử lý vi phạm lâm luật: Truy quét các đường dây khai thác gỗ trái phép, nâng mức phạt và truy cứu trách nhiệm hình sự nghiêm minh.
- Hỗ trợ cộng đồng địa phương
- Chuyển đổi sinh kế: Hỗ trợ người dân phát triển mô hình nông – lâm kết hợp, giảm phụ thuộc vào tập quán đốt rừng.
- Đẩy mạnh chương trình trồng rừng: Khuyến khích các dự án tái tạo rừng bền vững, phát triển cây gỗ lớn, tạo nguồn thu ổn định và bền vững cho địa phương.
- Tăng cường hợp tác quốc tế
- Huy động nguồn lực quốc tế: Kêu gọi sự tham gia của các tổ chức Liên Hợp Quốc như FAO (Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp), UNEP (Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc) để hỗ trợ kỹ thuật, kinh phí.
- Chia sẻ kinh nghiệm: Học hỏi mô hình quản lý cháy rừng hiệu quả từ các nước như Australia, Canada, Chile… vốn có kinh nghiệm phòng cháy, chữa cháy rừng quy mô lớn.
V. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ GỬI QUAN CHỨC LIÊN HỢP QUỐC
- Tình trạng nghiêm trọng và cấp bách
- Số liệu năm 2024 cho thấy hơn 10.000 ha rừng Việt Nam đã bị thiêu rụi. Tỷ lệ rừng tự nhiên và rừng phòng hộ bị tổn thất cao đặt ra thách thức lớn về an ninh môi trường, an ninh lương thực và phát triển bền vững.
- Vai trò của Liên Hợp Quốc
- Để ứng phó hiệu quả, cần có sự hỗ trợ từ các cơ quan, tổ chức quốc tế trực thuộc Liên Hợp Quốc về cả chính sách, nguồn lực và chuyển giao công nghệ.
- Thúc đẩy hợp tác liên quốc gia, xây dựng kế hoạch tổng thể về quản lý, bảo vệ rừng, thích ứng biến đổi khí hậu và phát triển bền vững.
- Lời kêu gọi hành động
- Đề nghị quan chức cấp cao của Liên Hợp Quốc quan tâm, đưa vấn đề cháy rừng, bảo vệ rừng tại Việt Nam nói riêng và khu vực Đông Nam Á nói chung vào chương trình nghị sự toàn cầu về biến đổi khí hậu.
- Kêu gọi các tổ chức tài chính quốc tế xem xét hỗ trợ Việt Nam về vốn, tín dụng ưu đãi để đẩy nhanh tiến độ trồng rừng thay thế, nâng cao năng lực phòng cháy, chữa cháy.
- Nhấn mạnh tầm quan trọng của việc theo dõi, giám sát liên tục thông qua các dự án hợp tác với Liên Hợp Quốc, đặc biệt trong bối cảnh khủng hoảng khí hậu có thể làm gia tăng nguy cơ cháy rừng thời gian tới.
PHỤ LỤC: TRÍCH DẪN NGUỒN THAM KHẢO CHÍNH
- Cục Kiểm lâm Việt Nam – Báo cáo thống kê cháy rừng năm 2024, đăng tải tại cổng thông tin http://kiemlam.org.vn/ (truy cập tháng 12/2024).
- Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn – “Tổng kết công tác quản lý, bảo vệ rừng và phòng cháy, chữa cháy rừng năm 2024”, báo cáo nội bộ.
- VTV – “Nguy cơ cao cháy rừng ở miền Bắc”, đăng ngày 21/01/2025, https://vtv.vn/xa-hoi/nguy-co-cao-chay-rung-o-mien-bac-20250121071911569.htm (tham chiếu thông tin về cảnh báo cháy rừng giai đoạn cuối năm 2024 – đầu năm 2025).
- Tổng cục Lâm nghiệp – “Dữ liệu diễn biến rừng toàn quốc 2020 – 2024”, cập nhật tháng 11/2024.
